Edirne’de Osmanlı periyodundan kalma çok sayıda tarihi çeşme, günümüzde kimi konutların bahçe duvarı olarak kimileri da definecilerin yaptığı hafriyat çalışmalarıyla tahrip edilip yıkılma tehlikesi yaşıyor. İşlemeli kemerleri ile Osmanlı mimarisinin değerli örneklerinden olan tarihi çeşmelerin kimilerini bir periyot evsizler de mesken tuttu.
Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Kısmı Lideri Prof. Dr. Engin Beksaç, “Edirnede çok sayıda tarihi çeşme var. 17, 18 ve 19uncu yüzyıldan kalma çeşmelerin sayısı çok. Bilhassa Edirnenin kuzey kesitinde bu çeşmelere rastlamak mümkün. Buralar eski Osmanlı mahalleleri. Burada Türk, Müslüman yerleşimleri var ve biz çok sayıda mescit ve çeşmeye rastlıyoruz. Edirnede birçok atıl durumda çeşme var. Buradakinin kenet demirleri bile çalınmış vaziyette ve çökme durumunda yaşıyor. Bunun üzerindeki örtü sistemi yok olmuş” dedi.
‘ÇOĞU AĞIR TAHRİBAT ALTINDA, ÖRTÜ SİSTEMLERİ YOK OLMUŞTUR’
Ecdat yadigarı çeşmelerin gereğince korunamadığı için çok ağır tahribat altında kalarak, örtü sistemlerinin yok olduğunu söyleyen Prof. Dr. Beksaç, “Osmanlı mirasları ortasında yer alan çeşmeler ne yazık ki pek çok yerde unutulmuş vaziyette kalıyor. Mesken duvarlarının altında, terk edilmiş durumda, hatta pek çok noktada da evsizlerin yaşadığı odalar olarak kullanılmakta. Birçok da ağır tahribat altında kalıp örtü sistemleri yok olmuştur, duvarlar dağılmak üzeredir. 20’nci yüzyıla ilişkin bu çeşme, şanslı çeşmelerden biri. Her ne kadar meskenlerin ortasına sıkışmış olsa da 2007 yılında tamirat geçirmiş. Bu çeşme örnekleri, çok hoş örnekler olarak karşımızda duruyor ve korunmaya gereksinim duyuyor. Bunların elden geçirilmesi, düzenlenmesi lazım. Bunların hepsi birer kültürel miras. Bunların tescilli olduğunu görüyoruz lakin yalnızca tescil kâfi değil. Bunların bakımının da yapılması lazım” diye konuştu.
Definecilerin yaptığı kazılarla da tarihi çeşmelerin tahrip edildiğini tabir eden Prof. Dr. Beksaç, “Defineci faaliyeti de var. Çeşmelerden hiçbir şey bulunmaz. İslami mezarlıkta da İslami yapıda da bir şey olmaz. Halk ortasında bir efsaneye nazaran bir çeşme yapıldığı vakit yahut bir yapı yapıldığı vakit temeline altın para atıldığına dair bir masal var. Bu masal bütün kültürel mirasımızı tahrip ediyor” dedi.
‘ANIT OLARAK KORUNMALARI GEREKİYOR’
Türk kültüründe kıymetli yeri olan tarihi çeşmelerin anıt olarak korunması gerektiğine vurgu yapan Prof. Dr. Beksaç, “Dikkat ederseniz Edirnedeki çeşmelerin çoğunluğu Osmanlı yerleşim bölgelerinde. Türk kültüründe çeşmenin yeri çok büyüktür. Bilhassa Türk-İslam kültüründe çeşme çok değerli bir ögedir. Bütün bunların su yolları kırıldı, yeni iskan siyasetleriyle birlikte çeşmeler devre dışı kaldı. Bunlar artık birer kültür varlığı, bir sembol olarak karşımıza çıkıyor. Anıt olarak korunmaları gerekiyor. Atalarımızın yadigarı olarak korunması gerekiyor” diye konuştu.
‘ÇEŞMELERİN İSKAN OLARAK KULLANILAN ÖRNEKLERİNDEN BİRİ’
Prof. Dr. Beksaç tarihi çeşmelerin evsizlerin yaşadığı alanlar olarak kullanıldığına dikkat çekerek, “Çeşmeler iskan olarak kullanılan örneklerinden biri. Yakın tarihlere kadar içinde yaşayanlar vardı. Bu da Edirnedeki Osmanlı çeşmelerinin bir öteki örneği olarak karşımızda duruyor. Bacasını da görüyorsunuz. Burada da penceresi var. Kapı da yan tarafta. Burada uzun mühlet yaşayan beşerler olmuştur” dedi.
Medrese Alibey Mahallesi’nde evsiz bir kişi tarafından kullanılan tarihi çeşme, borudan yapılmış soba bacası ile dikkat çekti. Tarihi yapıya ziyan veren bacanın yakın vakte kadar içinde yaşayan kişi tarafından yapıldığını söyleyen mahallelilerden Ekrem Baştürk, “2011den beri burada bir arkadaşı görüyordum. Çeşmenin içinde yaşardı. Tanımazdım. Denk geldi sordum; Garibim, çeşmenin içinde yatıp kalkıyorum dedi. Sonra bir daha da göremedim, herhalde çıktı. Yan tarafı kapı, buradan girip çıkardı” dedi. (DHA)