Kitabınızda bilim insanı ve siyasetçi Erdal İnönü’nün hangi istikametlerine yer verdiniz?
İlk sefer 1987 yılında başladığım çalışma ömrümle, bilgi ve birikimimle anılarım, gördüklerim ve yaşadıklarımla tarihin kıymetli periyotlarına Türkiye’nin siyasi hayatındaki değerli olaylara tanıklık ettim.
Bu mühlet içerisinde Erdal İnönü’nün Genel Başkanlığını yaptığı SHP’de onunla ve o periyodun siyasetçileriyle çalışma imkanı buldum. Tüm yaşadıklarım tarihe ışık tutacak ve iz bırakacak olaylardı. Kimsenin bilmediği, duymadığı lakin büyük dersler çıkarılması gereken anılardı. Daima küçük notlar almıştım. Bu nedenle bir kitap yazmaya karar verdim.
Yaklaşık 80 şahısla Erdal İnönü’yü konuştum, sorular sordum, araştırdım. Bunlardan bir kısmına kitabımda yer verebildim.
Erdal İnönü’nün bilim ve siyaseti nasıl bir ortada yürüttüğünü eşi Sevinç İnönü, kız kardeşi Özden İnönü ile yakın arkadaşları, özel kalem müdürleri, sekreteri, muhafazaları, çalışma arkadaşları ve kendisine siyasi hayatı boyunca muhalefet etmiş kümeler, bakanlar ve milletvekillerinin görüşlerini, pişmanlıklarını, kimi vakit güldüren kimi vakit da insanları düşündüren anılarını okuyacaksınız.
Erdal İnönü’nün özel taraflarını aktarmaya çalıştım. Konuştuğum şahısların anlattıkları karşısında vakit zaman duygulandım, heyecanlandım…
Siyaset arenasında ona karşı çıkanlar, onu koltuğundan indirmek için en acımasız tenkitlerde bulunanların dahi yıllar sonra pişmanlık cümlelerini bulacaksınız satır ortalarında.
Bazen de özel fotoğraflar anlatacak Erdal Bey’i.
Onun, demokrasi anlayışı, adalet duygusu, insan sevgisi, tabiat sevgisi, hayata bakışı, olaylar karşısındaki hali, soğukkanlılığı, müsamahası, tevazusu daima ders alınması gereken
özelliklerdi…
Ondan öğrendiklerim, gördüklerim 35 yıllık gazeteci olarak bana daima yol gösterdi, ışık tuttu.
“HAYATIMIN EN SIKINTI GÖREVİYDİ”
Aradan yıllar geçmişti. Anadolu Ajansı’nda (AA) muhabir olarak işe başlamıştım. Erdal Bey’de rahatsızlanmış ve Amerika’da tedavi görüyordu. Biz onun güzelleşeceğini düşünüyor, hoş haberler bekliyorduk. Bir gün Erdal İnönü’nün vefat ettiğini birinci ben öğrenmiş, gözyaşları içinde Anadolu Ajansı’ndan flaş haber olarak, tüm dünyaya duyurulmasına vesile olmuştum. Bu hayatımın en güç göreviydi. Çok sıkıntı olsa da bu görevimi yerine getirmiştim…
Erdal Bey, Ana Muhalefet Partisi Genel Başkanı, Dışişleri Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olarak iz bıraktı ve 81 yaşında hayata veda etti. Türk siyasetinin gülen yüzü Erdal İnönü, 31 Ekim 2007’de aramızdan ayrıldı.
Kitabı yazarken karşılaştığınız en büyük zorluk neydi?
Hiç zorlukla karşılaşmadım. Tam bilakis görüştüğüm şahıslardan övgü dolu kelamlar işittim. Heyecanlandım. Zira Erdal İnönü üzere bir politik kişiliğin, özel taraflarını anlatmak, kamuoyuna yansıtmak kolay iş değil. Cüretimden ötürü tebrik aldım. Bütün bunlar beni daha da memnun etti ve daha uğraş göstermeme neden oldu.Şimdi de inanılmaz hoş kelamlar ve geri dönüşler alıyorum. Yıllardır emek verdiğim kitabım hakkındaki yorumlar, değerlendirmeler çok hoş.
Erdal İnönü’nüyle ilgili sizi en çok etkileyen olay yahut anı nedir?
İnönü’nün siyaseti bırakma kararının akabinde yapılan son kurultayda güya hiç genel başkanlık yapmamış üzere herkesle tokalaşıp, kurultay salonundan tek başına meskenine gitmeye hazırlanması beni çok etkilemişti.
Onu bir daha göremeyecekmişim hissine kapıldım.
Dosyalarını koltuğunun altına aldı, paltosunu giydi, atkısını taktı, sakince meskenine gitmeye hazırlanıyordu. Ben de onu izliyordum. Üzgündüm, yanına yaklaştım bir isteği olup olmadığını sordum. Her vakit olduğu üzere nazikti ve teşekkür etti. Erdal Bey ile kurultay salonunda anı fotoğrafı çektirdim. O fotoğraflar benim için çok değerli. Hem de çok.
Erdal İnönü’nün bilim insanı kimliği ile siyasetçi kimliği ortasındaki dengeyi nasıl değerlendiriyorsunuz?
Erdal Bey’in Güneydoğu ziyaretleri sırasında bir vatandaş, “Siz çok uygar bir bilim adamısınız, fizik profesörüsünüz, bu siyasete niçin girdiniz. Ne işiniz var siyasetin içinde” diye Erdal Bey’e sormuştu.
Erdal Bey de “Kötü beşerler bizi yönetim etmesinler diye siyasete girdim” diye karşılık vermişti. Aslında o bilimle siyaset ortasındaki dengeyi çoktan çözmüştü. Ve Türk toplumuna kendisini bu formda kabul ettirmişti. Türk siyaset hayatına da müsamahayı, saygıyı, tevazuyu mizahı adım adım taşımıştı.
Erdal İnönü’nün liderlik şeklini nasıl tanımlarsınız?
AslanSosyaldemokrat Erdal Bey, karşısındakileri daha çok sabırla dinleyen, duyduklarını, gördüklerini hafızasının bir yerinde saklayıp, yıllar sonra onları ortaya çıkaran biriydi. Her vakit etrafındakileri daha takdir eder, onlara âlâ taraflarını söyler, kendisinden bahsedilsin, öyle ortaya çıksın ondan pek hoşlanmazdı. Daima başkalarının güzel taraflarını ortaya çıkarmaya çalışırdı.
Erdal Bey, kısa cümlelerle konuşurdu. Üslûbu net, açık ve kolay anlaşılabilirdi. Derin zekâsı ile örülmüş, mizah ile süslenmiş bir kolaylık resen cümlelerine yansırdı. Erdal Bey’in karakterindeki kıymetli bir özelliği, iyimserliği ve hoşgörülü olmasıdır.
Erdal Bey bize fikir, yaratıcı niyet eseri buluşlar bıraktı. Kendi ömründe da hareketlerini düşünülerek yapılmış şuurlu seçimler üzerine kurdu. Bu seçimlerin gerisinde dünyayı manaya, insanları manaya isteği kadar Türk toplumuna karşı bir misyon ve sorumluluk duygusu da vardı.
Bilim, toplum ve tarih üzerine ömrü boyunca emek harcayan Erdal Bey’in, bilim insanı olarak yetişmesi ve tecrübesi, şuurlu bir biçimde niyet ve siyaset alanındaki katkılarına yansımıştır.
Etrafındaki herkese saygılıydı Erdal Beyefendi…
Erdal İnönü’nün genç jenerasyonlara bıraktığı en değerli miras nedir?
Erdal İnönü : Tevazu, müsamaha ve saygı
Erdal İnönü, bilim insanı, geleceği gören siyasetçi, demokrasiyle özdeşleşmiş, sanat düşkünü, insanlara saygılı, kendisiyle barışık, sevecen, alçak gönüllüydü.
Erdal Bey, gerçek bir sanat düşkünü, Türkiye’nin tahminen de yetiştirdiği en aydınlık kişisisiydi…
Türkiye için büyük bir talihti.
Gazetecilere, hatta kendisini eleştiren gazetecilere, köşe müelliflerine karşı da daima saygılı, daima hoşgörülüydü. Kendisine yöneltilen en ağır eleştiriler karşısında bile bir gün dahi tutumunun değiştiğini, yüzünün asıldığını görmedim.
Hatta parti içi muhalefetin yoğun olduğu dönemlerde kendisi hakkında eleştirel başlıklar atan, haberler yapan gazetecilere hiçbir vakit halinin değişmediğini, tam tersine haberi yazan gazeteciye, “Bizim partide neler olduğunu siz benden daha düzgün biliyorsunuz, bunu nasıl başarıyorsunuz?” diye espri yapıyordu.
Erdal İnönü’nün siyasi mesleğinde en değerli dönüm noktası sizce nedir? Ömründe onu en çok etkileyen olaylar nelerdir?
İlk olarak 1987 seçimlerinde kazandıkları başarı ve akabinde DYP-SHP Koalisyon dönemi. VE natürel Sivas Olayları…
SEVİNÇ İNÖNÜ ANLATIYOR:
“İyi ki girmiş. Bence biraz medeniyet öğretti o insanlara. Yani Süleyman Demirel son döneminde böyle daha anlayışlı düzgün bir insan olduysa, bu Erdal sayesinde oldu.”
“Sivas olaylarının yaşandığı gün…”
İstanbul’da bir toplantı vardı, Erdal orada bulunuyordu. Özel Kalem Müdürü Uğur Büke telefon etti bana, Erdal’a ulaşamamışlar. “Ona ulaşamadık, biliyor musun nerede olduğunu?” diye sordu. Ben de, “Evet dedim, toplantı varmış, orada olacaktı.” dedim.
Uğur Bey, “Ama ulaşamadık” dedi. Bir numara verdiğimi hatırlıyorum lakin tekrar galiba ula- şamamışlar. Ben bir bakayım arayım dedim. Sonra sahiden Boğaziçi’ne telefon ettim, oradan ulaşmaya çalıştım. “Böyle çok özel bir durum var, kesinlikle Erdal Bey’e bildiri iletmemiz lazım.” dedim. Onlar da Erdal’a not ilettiler ve muhafazasına da ulaştım. Durumu anlattım. Erdal haberi alır almaz çabucak döndü, daha program devam edecekti. Sonra Ankara’ya geçti. Ve çok üzüldüğünü biliyorum o olaylarda.
“ONU SORUMLU TUTTULAR”
Başbakan dururken, niçin sorumluluk Başbakan Yardımcısı’nda olsun. Ankara’ya gitti, Vali’yi buldu. “Vali’nin dirayetsizliğinden kaynaklandı. Nasılsa asker müdahale edecek olayı bastıracak” diye. Ancak istediği üzere olmamış, teşhis koyamamış olaya. Askerler gecikmiş müdahale etmeye, çok üzülmüştü…
“HEP VİCDAN AZABI ÇEKTİ ”
Ve bir tek Sivas’ta hayatını kaybedenlerin cenaze törenine giden Erdal’dı ortalarında. Protestolara rağmen gitti. Ve sol kesim daima onu suçladı. Çünkü alışık değillerdi. Erdal Bey’i çok üzen olaylardan biri. Erdal bu olay karşında bir şey yapamamış olmaktan ötürü daima vicdan azabı çekti ve kara bir leke üzere hatırlardı bu olayı…
“MUMCU CİNAYETİ”
Uğur Mumcu’nun katledilmesine, katillerin bulunamamasına da çok üzülmüştü. Kasıtlıydı, doğal ki biliyorlardı kimin yaptığını, yaptırdığını.
Bizim kapıya da bomba koydular. Korkutmak için falan, caydırmak için Orta Doğu’da iken. Önemli bir olaydı o. İnanılmayacak bir şeydi”
Sevinç İnönü:
“SİYASETE GİRDİĞİ İÇİN KEYİFLİ MUYDU?”
Önceleri keyifli olduğunu söyleyemem. Ancak bir görev olarak kabul etti başından beri. Çünkü ülkeyi görüyordu, çok huzursuzdu herkes. Üniversite de çalışma ortamı kalmamıştı o vakit huzursuzluktan, baskı yüzünden. Eğer huzurlu bir ortam olsaydı, sanırım girmezdi siyasete. Lakin dediğim üzere çok olaylar oldu o dönem. Onun için bir yandan da bir şey yapılması gerektiğine inanıyordu. Fakat onu en düzgün yapabilecek olan kendisi miydi? Sonra karar verdi. Ne kadar olursa olsun, en yeterlisi olmayacaksa bile ben yapabiliyorsam yapayım. Çünkü birinin bu işleri yapması gerekiyor. Onun için birisi niçin siyasete girdiniz dediğinde Erdal da, “Benden daha kötüler yönetmesin” diye karşılığını veriyordu.
Kitabınızda Erdal İnönü’nün özel hayatına dair hangi ayrıntılara yer verdiniz?
Sevinç İnönü anlatıyor:
“Cümbür cemaat karşılaştık, tanıştık…”
Biz bir gün çamlara yürüyüşe çıkmıştık, kardeşlerim, ben ve benden büyük kuzenim de vardı. Biz yürüyüşten döndük bir de baktık bir fayton kapının önünde. Mermer merdivenlerden bir baktık, Paşa ile kayınvalidem el ele iniyorlar merdivenlerden. Artlarında da Özden ile Erdal. Başka birileri daha vardı onları şimdi hatırlamıyorum. Babam da aşağıya faytona kadar inmiş, annem de artlarında. İşte biz de tam o sırada gelmiş bulunduk. Tesadüf. Paşa da, “İşte bizim çocuklar” diye bizi tanıştırdı. Babam da Paşa’ya, “Bunlar da bizim çocuklar” dedi. Öyle cümbür cemaat karşılaştık, tanıştık…
Ondan önce Ömer’in düğününe gitmiştik. Ömer’in düğününe davet etmişlerdi. O daha önce çünkü. Taksim Belediye Gazinosu vardı. Orada parkın içinde düğünler orada yapılırdı o dönem. İşte o vakit düğün için en fiyakalı adres diyelim…
Ömer ile Engin’in düğününe gitmiştik. Hatta bizim fotoğrafımız var, eski fotoğraflar ortasında. Paşa ve aile bizim masaya gelmişler. Benim o vakit kısacık saçlarım, alagarson kesilmiş. O vakit birinci tanışma fakat uzaktan böyle. Sonra da Ada’ya geldiklerinde tanıştık.
Evlendik süper sürat. İki ay içerisinde nişan, akabinde nikâh kıyıldı. Bizi Amerika’ya postaladılar. Daha ne olduğumu anlamadan… Sürpriz yapmayı severdi. Beklemediğim bir vakitte bir sürpriz yapardı, hoşuma giderdi.
“Biri bize, konutumuza ateş etti…”
Üniversite olayları var siyasetten önce. O ortada da bir sıkıyönetim oldu. Çünkü biri bize konutumuza ateş etti. Sıradan olaylar oluyordu diyeceksin fakat çok da sıradan bir olay değildi…
Bir gün böyle gün ortası falan silah sesleri geldi çok yakından. Biz Ayten Sokak’ta oturuyorduk. Meskenimiz iki katlıydı. Üst yatak odasına çıkmıştım. Yanımızda da Polatkanlar’ın konutu vardı.
Kurşunlar camı parçalayıp içeriye düşmüş. Gerisinden devam etti ve Erdal’ın çalışma odasına saplandı. O oda özeldi, konutumuz de çok hoştu. Onun duvarlarına saplanmıştı kurşunlar. 6 el ateş edilmiş…
Ben çok korktum, konutta yalnızdım çünkü bir süre bekledim ne oluyoruz diye. Bir mana veremedim.
“Çocuklar çatapat oynuyordu”
Erdal’a telefon ettim, “Birisi ateş ediyor buraya” dedim. O da ihtimal vermedi böyle bir şeye doğal. “Yok yok çocuklar çatapat oynuyordur, sana öyle gelmiştir” dedi. Çok içerledim. “Yahu dedim çatapat sesiyle, silah sesini ayırt edebilirim herhalde” dedim. “Resmen silah, boş kovanlar var konutun içeri- sinde. Ben çok korktum anlamadım ne olduğunu. Birisi buraya ateş ediyor. Ne olur gel, bir şey yap” dedim.
Erdal da, “Tamam tamam geliyorum” dedi. Sahiden bana inanmamıştı konuta gelinceye kadar. Gelince durumun ciddiyetini gördü.
Deniz Baykal ile ilgili Erdal Bey’in düşünceleri neydi?
Hiçbir şey söylemezdi. Söyleyeceklerini de kurultaylarda söylerdi esasen. O hiç dedikodu yapmayı sevmezdi, onun için mümkün mertebe parti hususlarını konuşmazdık. Zati vakitte olmuyordu ki…
Özden İnönü:
“Severek yaptı her şeyi…”
Erdal abim çok âlâ niyetli bir insandı. Severek yaptı her şeyi, o bakımdan da başarılı oldu. Çünkü başka mesleklerde başarılı olmuş insanların siyasete girmesinin çok doğru olduğuna inanıyorum. Ve bunun örneği de kendisi, zati ör- nek olsun diye yaptı. Siyasete girince halk onu gittiği yerlerde, ‘Paşa’nın oğlu’ diye seviyor ve sayıyordu. Daha çok babamı görüyorlar onda. Erdal abim de bunu babadan kendine çevirmeyi çok güzel başardı, bu da çok önemli. Hiçbir vakit babasını kullanarak, kendini tutturmaya çalışmadı, siyasete girmeye çalışmadı. Sorumluluk verilmiş, babasının oğlu olarak değil, farklı bir insan olarak siyasete girdi. Ve kendini eninde sonunda o şekilde kabul ettirdi.
Çok doğal bir şekilde naif demeyim lakin doğal bir insandı…
Ve kendini o şekliyle kabul ettirerek, halka kendini sevdirdi. Yani Paşa’nın oğlu olarak değil, kendi benliği kişiliği ile kendi özelliği ile kendini insanlara o şekilde tanıttı ve o şekilde sevdirdi.
Bir kahramanın oğlu olarak değil de sade bir vatandaş olarak bu işin yapılabileceğini gösterdi herkese…
Hikmet Çetin anlatıyor:
“Kötü beşerler bizi yönetim etmesinler diye siyasete girdim…”
Erdal Bey ile bir arada Güneydoğu’ya gitmiştik. Ziyaretlerimiz sırasında bir vatandaş, “Siz çok uygar bir bilim adamısınız, fizik profesörüsünüz, bu siyasete niçin girdiniz. Ne işiniz var siyasetin içinde” diye Erdal Bey’e sordu. Ben de gerçekten ne yanıt verecek diye merakla bekliyordum.
Erdal Bey, “Kötü beşerler bizi yönetim etmesinler diye siyasete girdim” dedi. Tek cümle ile cevap verdi. Ben de o günden sonra Erdal Bey’in bu cümlesini gençlere aktardım ve kimi konuşmalarımda da kullandım…
Ben de gençlere diyordum ki, “Eğer kötülerin sizi yönetmesini istemiyorsanız, siyasete atılacaksınız”. Daima Erdal Bey’in bu cümlesini kullandım, hiç unutmadım.
Murat Karayalçın anlatıyor:
“Ben genel başkan seçildim, o meskenine taksiyle gitti”
Benim Genel Başkan seçilmemin akabinde, Başbakanlık binasında bir devir-teslim yaptık. Akabinde aşağıya inerek Başbakanlık kapısından uğurladım. Resmi arabayı kullanmak istemedi, konutuna taksiyle gitti.
“İnsan olarak çok sevdim… Siyasetçi olarak da…”
Erdal İnönü’nün çok güçlü bir mantığı vardı. Ben bu mantığı Süleyman Demirel’de ve İlhan Tekeli’de de gördüm. Çok kolay olarak mevzuları anlatabiliyordu, çok güzel benzet- meleri ortaya koyabiliyordu. “Allah Allah çok basit” diye düşünürdün lakin senin aklına o gelmiyordu. Yani o kolay so- ruyu sormak ya da o kolay analizi yapmak senin aklına gelmi- yordu, onun aklına geliyordu.
Erdal Bey’i insan olarak çok sevdim… Siyasetçi olarak da çok sevdim. İyi ki o birlikteliği, o dostluğu yaşamışız…
Fikri Sağlar :
“Niye biz tabakta yiyemiyoruz”
Cizre Belediye Başkanı Tahir Vesek bizi davet etti. Cizre’deyiz, beraberimizde Ahmet Türk de var. Kuzu kesilmiş, kızartılmış ortaya getirilmişti. Bir yer sofrasında Tahir Vesek konut sahibi olarak, sürekli etleri kopararak, Erdal Bey’e yemek yedirmeye çalışıyordu. Ben ise tabakta yiyorum, ortada kuzu var. Tahir Bey, ikinci sefer Erdal Bey’e et vermek istedi, eliyle uzattı çünkü elini ağzına sokmak istemiyordu. Erdal Bey bir şey de söyleyemiyordu. Bu arada Erdal Bey bana dönüp, “Sen ne akıllı adamsın, yalnızca sen tabakta yiyorsun. Niçin biz tabakta yiyemiyoruz.” dedi.
Onur Kumbaracıbaşı:
“Ben onu Churchill’e benzetmişimdir”
Erdal Bey çok ‘cin’ bir adam. İnanılmaz bir zekâsı vardı. Ben onu Churchill’e benzetmişimdir. Winston Churchill’de vardı öyle bir zekâ. Bir de Krayeski de. Avusturya Sosyalistlerinin eski Başkanı.
“Erdal İnönü ile çalışmak zordur”
Erdal Bey ile böyle çalışmalar yaptık. Erdal İnönü ile çalışmak zordur. Zordu. Daha önce de söyledim. “Bu yazdıklarını hangi dokümanlardan aldın diye soruyor. Bir genel başkan bunu sormaz.
Çok titizdi, bizim bütün yazdıklarımızı alır, sabaha kadar içerideki odada çalışırdı. Onları kendi el yazısıyla tekrar yazardı. Biz daktilo edip veriyoruz kendisine yetinmiyor, okuyor, beğenmediklerini atlıyor, yerine ekler yapıyor. Cümleyi ona göre değiştiriyor, benim yaptığım sululukları çıkarıyor. Ve kendisi tamamını yazıyordu. Sonra sekreterine veriyordu, o da tape ediyordu yazıyı. Fakat onun yazısını da kimse okuyamazdı. Karınca üzere muharrir lakin sekreteri biliyordu. Kendi yazardı konuşma metinlerini. Bizim sululuklara güler fakat asla kullanmazdı. Önce de söyledim. Hiç kimseyi yaralamayı istemezdi…
“O değerini babasından alan bir insan değildi”
Biz ona hiç “Sayın İnönü” filan demezdik. Ortamızda daima “Erdal Bey” derdik. İnönü’lüğü aşmıştı onun şahsiyeti… Ona İnönü’nün oğlu Erdal İnönü demek, bize pek uygun gelmiyordu. Çünkü bambaşka bir şahsiyetti ve biz ona “Erdal Bey” diyorduk. O değerini babasından alan bir insan değildi. Kendisi büyük bir değerdi…
Şule Bucak:
“Erdal Bey olmasaydı o hükümet kurulamazdı”
Rahmetli Süleyman Demirel ile de çok düzgün bir iletişim içinde olduk o dönemde. Kendisi babamın da yakın çocukluk arkadaşıydı. Erdal Bey rahatsızlanıp Amerika’ya tedavi için gittiğimizde Süleyman Bey sık sık beni arayıp, sağlık durumu hakkında bilgi almıştı. Daha sonra Sevinç İnönü ile Demirel’i ziyarete gittiğimizde Süleyman Bey, “Erdal Beyefendi olmasaydı DYP-SHP koalisyonu kurulamazdı” demişti.
Hadiye Nugay:
“Erdal İnönü ile benim aramda büsbütün sessiz bir diyalog vardı”
Erdal Bey ile nasıl diyalog kurduğumu anlatmak istiyorum. Şöyle bir diyalog vardı ortamızda. Erdal İnönü ile benim aramda büsbütün sessiz bir diyalog vardı. Erdal Bey’in bana, “Şunu şöyle yapın, bunu böyle yapın” dediğini hiç hatırlamıyorum. Ya da “Şunu şöyle yaparsanız daha yeterli olur, ya da bunu böyle yapın” dediğini hiç hatırlamıyorum. Güya o da ben de ne yapacağımızı esasen biliyorduk… Bu tam bir güven göstergesiydi.
“O tipik bir mizah avcısıydı”
Yine gazeteciler soru sorardı ve istedikleri karşılığı alamayınca da, “Efendim yeniden sizden bir şey alamadık” derlerdi.
Erdal Bey ise gülümseyerek, “Öyle mi, o vakit buyurun birer tane lokum alın” diye cevap verirdi.
O kadar hoş esprileri olan bir insandı ki hülasa bunun matematiksel izahı şuydu: O tipik bir mizah avcısıydı… Gerçekten onun hayatı mizaha dayalıydı.
Adnan Keskin :
“Erdal İnönü çok kibardı ve hoşgörülü birebir vakitte toleranslı bir insandı”
Erdal İnönü İzmir’den ve çevre vilayetlerden dolaşarak Ankara’ya dönecekti. Sarayköy’deki arkadaşlarımız Köprübaşı denilen bir mevki var, oraya çıkmışlardı. Fakat İnönü, onları görmemiş oradan yoluna devam etmişti. Arkadaşlar orada bekliyor natürel, Erdal İnönü o sırada Denizli’ye geldi. Bizi de geçti, ben çabucak gerisinden yetiştim. Makam otomobilini durdurdum, tahminen biraz da öfkeli ve çok saygılı olmayan bir davranışla, “Siz nasıl bir Genel Başkansınız, orada bekleyenleri geçip gittiniz, burada da beni çiğneyip geçiyorsunuz!” dedim.
Tabii Erdal İnönü çok kibardı ve hoşgörülü tıpkı vakitte toleranslı bir insandı. “Fark etmedim” diye cevap verdi. Benim de bu karşılık karşısında söyleyecek bir sözüm kalmamış, mahcup olmuştum…Erdal Bey ile birinci tanışmamız böyle gerçekleşti.
“İnönü yakın arkadaşlarıyla kabineyi oluşturdu”
SHP-DYP Koalisyonu oluşturulmuştu. Deniz Baykal ve grubunda bulunan arkadaşlarından hiçbiri koalisyonda görev almadı, Deniz Baykal da yer almadı.
Erdal İnönü kendisine yakın arkadaşlarıyla kabineyi oluşturdu, kendisi de Başbakan Yardımcılığı görevine geldi.
“Sivas olayları yaşandı”
Ama o süreçte önemli olumsuzluk yaşandı, tatsız şeyler oldu.
Örneğin, Sivas olayları yaşandı. O bahiste DYP-SHP Koalisyon Hükümetinde Başbakan Yardımcısı görevinde bulunan Erdal İnönü, ‘sanki tarihi sorumluluğunu yerine getirmemiş’ üzere kamuoyunda bir algı oluşturuldu. Lakin orada Erdal Bey’in yapacağı hiçbir şey yoktu…
Neticede İçişleri Bakanlığı DYP’de idi. Kabinede İçişleri Bakanı’nı yönlendirerek, sorumluluğunu yerine getirmek için uğraş göstermiştir. Maalesef o hususta başarılı bir tutum sergilenmedi. Çok acı olaylar yaşandı, bu süreçler içinde de partideki iç çekişmeler kabinenin hem oluşumunda, hem de daha sonraki çalışmalarında önemli bir şekilde gündemde sıcaklığını korudu, uyumsuzluklar ortaya çıktı.
Tayfur Ün:
“Aslan üzere Sosyaldemokratlar”
Bursa’da büyük bir sinema salonunda ben de Bilecik SHP İl Örgütü ismine hazırladığımız bir raporu sundum ve konuş-ma yaptım.
Daha sonra kürsüye çıkan Genel Başkan Erdal İnönü birinci kere orada, “Aslan üzere Sosyaldemokratlar” tabirini kullandı. Bu söz büyük alkış almıştı. Örgüt tarafından büyük beğeni kazanmıştı. Daha sonra bu, “Aslan Sosyaldemokratlar” oldu. Tarih 28 Şubat 1987 idi.
Seyfi Oktay:
“Demirel’in, Erdal İnönü’ye olan sevgisi”
Erdal İnönü’nün pek çok insanın farkına varamadığı bir büyüklüğü vardı. Süleyman Demirel, bunu biliyor ve hissediyor ve görüyordu. Onun için Erdal Bey’e muhteşem bir hürmet gös- teriyordu. Onu rastgele bir şekilde üzmek, kırmak, onunla bir klasmana girmek falan bunu asla düşünmemiştir. Fakat daima uzlaşmayı tercih ederek, sıkıntıları çözme yoluna gitmişlerdir.
Süleyman Demirel’in, Erdal İnönü’ye olan sevgisi, hürmeti çok gözle görülür bir durumdaydı, ben bunu gördüm ve şahit oldum.
Onun için hiçbir mevzuda tartışmaları söz konusu bile ol- madı. Koalisyon süreci içerisinde bir sorun olsa bile bunu kar- şılıklı anlayış içinde çabucak çözüyorlardı.
Ahmet Türk:
“Az değişen arkadaşlardan biriydim”
Yine çabucak hemen her hafta diyebilirim ki ya da 15 günde bir birtakım arkadaşlarıyla akşam yemeği yerdi. Çoğu vakit da beni bu yemeğe davet ederdi. Ben de çoklukla az değişen arkadaşlardan biriydim…
Cezaevine 1994 yılında girdiğimizde kendisi gerçekten çok büyük bir nezaketle ve bizlerle ilgilenmiştir. “Geçmiş olsun” demiştir. Tıpkı şekilde cezaevinden çıktığımızda da arkadaşlarımın sağlığını sordu, cezaevinde kalan Leyla Zana ve Hatip Dicle’nin sağlığını sordu. Erdal İnönü ile böyle bir ilişkimiz vardı.
“Çay servisini bile bize kendi elleriyle yapardı”
Anadolu Kulübü’ne giderken Erdal Bey’i de davet etmiş- tik, konuğumuz olmuştu. Fikri Sağlar ile birlikte. Tekrar Heybe- liada’daki meskenine gittiğimizde kendisi bizi ağırlardı. Gerçekten o çay servisini bile bize kendi elleriyle yapardı. Bu kadar… Hatta bizimle iskeleye kadar yürür ve gerimizden el sallaya- rak yolcu ederdi. Bunları hiç unutmuyorum. O tebessümünü unutamam…
“İnönü parlamentoda yaşanan o ‘yemin krizi’ nedeniyle çok sıkıntılıydı”
Erdal İnönü parlamentoda yaşanan o “yemin krizi” nedeniyle çok problemliydi, çok zahmet çekti… Hem Paris Kürt Konferansı’ndan ötürü hem de yeminden ötürü öyle düşünceli süreçler yaşandı. Elbette ki biz bugüne kadar hiç ödün vermeden Kürt sıkıntısının barışçıl yöntemlerle çözümü konusunda da daima ısrarlı olduk. Bundan sonra da ısrarlı olacağız.
“Sor bakalım niçin geldiniz diye sor?”
“Halepçe Katliamı”nın akabinde Irak’tan gelen göçmen- lerin kamplarını ziyaret ediyorduk. Diyarbakır’da, Batman’da birçok yerde bulunan kamplara gittik.
Genel Başkanım Erdal Bey ikide bir bana dönerek, “Sor bakalım niçin geldiniz diye sor?” diyordu. Ben de onun söyle- diklerini tercüme ediyordum. Bir orta artık ben de yoruldum ve “Sayın Genel Başkanım ikide bir niçin geldiniz diyorsunuz. Bu beşerler oradan katliamdan kaçmışlar, buraya gelmişler. Bunu daha sormaya artık gerek yok” dedim.
O da bana gülümseyerek, “Evet, evet haklısın, doğru” dedi. Benim söylediklerimi onaylamıştı. Ortamızda böyle güzel diyaloglar yaşanıyordu.
“Bize ‘baba şefkati’ gösteren biriydi”
Onunla aramızdaki ilişki bir başkaydı. Çok farklıydı… Erdal Bey gerçekten çok değerli bir insandı. Yaşasa çok severdim. Beyefendiydi. Bize ‘baba şefkati’ gösteren biriydi. Bütün arkadaşlarına bu şefkati gösteren bir insandı.
Onu rahatsızlığı döneminde göremedim, gidemedim yanına. Bilmiyorum ki o günkü şartlar neydi, ne yaşıyorduk. Gidip ziyaret edememek büyük bir eksiklikti… Gidemedim, onu yapamadım…
Etem Cankurtaran:
“O Türkiye’nin üzerine titreyen adamdı”
Biz Erdal İnönü’yü ikna edeceğimiz yerde o bizi ikna etti. Bütün o aksiliklerin varlığına rağmen… Erdal Bey söylediklerinde haklıydı. Biz onun kadar geniş düşünememiştik.
O Türkiye’nin üzerine titreyen adamdı. Birlik ve bütünlük sorunu mevzu olduğunda hiç odunu yoktu. Bu coğrafyanın oluşmasında cephelerde savaşmış bir babanın çocuğuydu. Öyle kolay değildi. Tıpkı titizliği CHP için de gösterirdi.
CHP açıldıktan sonra SHP’nin isminin CHP olması konusundaki tavrı da böyleydi. CHP’nin cumhuriyet ile yaşıt olduğunu ve Atatürk’ün en büyük mirası olarak görür ve ona sahip çıkardı.
“1993 Sivas olayları… Çok acı bir olay…”
Erdal İnönü ile en güç günlerde birlikte çalıştık. 1993 Sivas olayları… Çok acı bir olay…
Partideyiz, Erdal Bey de çırpınıyor, herkes çırpınıyor. Uçak gönderemiyoruz Sivas’a. Dışarıdan uçak kiraladık, parti olarak onu bile gönderemiyoruz. Çaresiziz. Ülkenin Başbakan Yardımcısı -ki o vakit Başbakanlığa vekâlet ediyordu- talimatlar veriyor, fakat yerine getirilmiyordu. Vali çaresiz, o talimatlar veriyor, yerine getirilmiyor. Hiç kimsenin yapacağı bir şeyin kalmadığı bir ortamla karşı karşıyayız.
Ve beşerler Sivas’ta, 21. Yüzyılda, koca kentin ortasındaki bir otelde dumandan boğuluyorlar ve yanıyorlar… Ve hatta kurşunlanıyorlar…
Bu olaylar yaşanırken, parti binasında ortada bir yanına girip çıkan insanlardan biriyim. Erdal İnönü’nün içinde bulunduğu durumu görenlerden biriyim. Ne kadar büyük bir ızdırap içinde olduğuna yakinen tanıklık ettim.
Herkes bir şey söyler doğal olarak, “Niye bir şey yapılamadı?” diye.
“En çok üzüldüğü gün”
O vakit bu güçlerin kimlerden buyruk aldığını, kimler tarafından desteklendiği konusunda, çok önceleri merhum Bulent Ecevit’in, 70’li yıllardaki genel başkanlığı ve başbakanlığı dönemindeki, ‘Kontrgerilla’ sözcüğünü hatırlatmıştı bana ve Türkiye’nin hâlâ bu girdabın içinde olduğunu, o acı günde hepimiz tekrar bir daha yaşadık.
Herkes birbirini suçladı, o vakit SHP’yi de çok suçlayan oldu. Lakin devletin nasıl şeffaflaştırılabileceğini, demokratikleştirilebileceğini anlamak ve onun ne kadar vakte bağlı olduğunu görme mevzularını az düşünürseniz, Erdal İnönü’yü suçlayabilirsiniz, Süleyman Demirel’i suçlayabilirsiniz, ya da o vakit iktidar ortağı olan SHP’yi, onun bakanlarını suçlayabilirsiniz. Hareket kabiliyetlerinin ne kadar kısıtlandığı belirliydi. Hatta olayın gerçekleştiği gün ve sonraki gün dahi SHP’li ba- kanlar Sivas’a gidememişti. Bütün bunları yaşadık.
“Türkiye’ye de İnönü’ye de yapılmış en büyük haksızlıktı…”
O gün Erdal İnönü’nün içinde bulunduğu ızdıraba şahit oldum. En çok üzüldüğü gün olarak gördüm onu… Onun o üzgün hali hiç gözümün önünden gitmez.
Tabii sorumluluk önemli bir şey, neyi ne vakit yaptırt- mak gerekli bir şey. Çok akılcı olmak gerek. Oraya giden in- sanlar haklıydılar… Orada toplananlar haklıydılar. Orada ya- pılmak istenen her şey haklıydı. Onların tamamı yurttaş eşit- liğine, ülkenin demokrasisine, adaletine ve hukukuna güven duymak için yapılmış işlerdi. Fakat maalesef o insanların, in- sana yönelik talepleri birtakım karanlık odaklar tarafından si- lahla, ateşle bastırıldı.
Bu haksızlık Erdal İnönü’nün Başbakan Yardımcılığı’na rastladığı için, bu suçlamalar hem Türkiye’ye, hem de Erdal İnönü üzere bir kimliğe yapılmış en büyük haksızlıktı…
Bugün Türkiye’de yaşadıklarımıza bakıldığında bugünü anlamak daha kolaylaşıyor.
Uğur Büke:
“Erdal Bey için siyaset bir görevdi…”
Erdal Bey ile geçirdiğim yıllar, tam bir öğrenme süreciydi. Nasıl siyaset yapılacağını sanıyorum o süreç içinde öğrendim. Lakin maalesef Erdal Bey’in öngördüğü siyaset biçimi ne kendi partisi içinde ne de Türkiye’de uygulama alanı bulamadı… Erdal Bey’i anlatırlarken, “Erdal Bey aslında siyaseti sevmezdi, siyasete zorla girmişti, eşi de istemezdi” üzere şeyler söylenir. Bence bunların geçerliliği yoktur. Erdal Bey için siyaset bir görevdi…
Eşi Sevinç Hanım, elbette doğal olarak eşi Erdal Bey ile daha fazla vakit geçirmek istediği için, başlangıçta onun siyasete girmesine karşı çıkmış olsa da, daha sonra önemli takviye vermiştir, siyasi yaşamında.
Benim sezgilerime göre Erdal Bey, siyasetten keyif de alırdı.
Erdal Bey’i yakından tanıyan insanlardık, bu bizim şansı- mızdı. Büyük bir şanstı gerçekten.
“O üzüntüyü daima taşıdı”
Sivas olayları Erdal Bey’i çok üzen bir bahistir…
O gün Ankara’ya dönmek istediğimizde havalimanında ağzını bile açmadı. Tek söz etmedi. Havaalanında uçak bekliyoruz, müthiş üzüntülüydü…
Şunu da söylemek istiyorum, Erdal Bey vefatına kadar daima üzüntülüydü. O üzüntüyü daima taşıdı…
“Valileri orta, beni karşılamaya gelmesinler”
Erdal Bey ile bir yere gideceksek, evvelce beri bir gelenek vardır, gideceğimiz ilin valisi hudutta karşılardı. Lakin Erdal Bey’in bu hiç hoşuna gitmezdi. Bana verdiği talimatlardan biri de şuydu. Bir yere gideceğimiz vakit bana, “Valileri orta, beni karşılamaya gelmesinler, işlerinin başında dursunlar. Biz gideriz onları ziyarete” diye tembih ederdi.
“İşini âlâ yapıyor, işini yapıyor”
Başbakanlık’ta da bir şoför tahsis edilmişti kendisine, Ramazan…
Ramazan’ı Başbakanlık bana önerdi şoför olarak. Vakit içinde o şoförün bizim siyasi görüşümüze yakın olmadığını öğrendim.
Ben Erdal Bey’e söyledim, “Sizin için bir sakıncası var mı?” diye sordum.
Erdal Bey de, “İşini uygun yapıyor, işini yapıyor” dedi. Bu ko- nuşmanın akabinde Ramazan hep Erdal Bey ile çalışmaya de-vam etti. Görevini bırakana kadar kaldı…
Erdal Bey’in vefatının akabinde onu anma toplantıları dü- zenlediğimizde şoförü Ramazan da katıldı ortamıza. Gecenin sonunda benim yanıma geldi ve bana, “Efendim nasıl teşekkür edeceğimi bilemem sizlere. Beni istemeyebilirdiniz. Benim en keyifli, en keyifli görev yaptığım dönemdi sizin döneminiz.” dedi.
Erdal Bey’in bakış açıları böyle idi. “Görevini uygun yapıyor mu, liyakatı var mı, işini düzgün yapıyor mu? Benim düşüncemi pay- laşmak zorunda değil.” diye düşünürdü.
Necati Bekar:
“Baba ve oğlu ortasındaki tek fark”
Aslında baba-oğul ortasında kibarlık, naziklik ve insancıl hisler açısından çok fazla ayrıcalık yoktu. Tek fark bence şuydu; İsmet Paşa asker olduğu için Erdal Bey’den daha sertti ve kızdığını belirli ederdi. Erdal Bey ise kızınca beşere karşılık vermezdi, oda halini bu şekilde ortaya koyardı.
Erdal Bey ile yedi yıl çalıştım, bir gün bile kalbimi kırmadı, bir yanılgı sonucu bağırıp, çağırmadı. Zati herkesin bildiği gibi Erdal Bey kendi işini kendisi görürdü. Ne muhafazası olarak bana ne de diğer arkadaşlarıma yük olmamıştır. Örneğin bavulunu, çantasını, palto yahut pardösüsünü, yani özel eşyasını başkasına taşıtmazdı.
“Anlamadım dediğinizde size yanıt vermezdi”
Erdal Bey’in sorularını çok yeterli anlayıp öyle karşılık vermek gerekiyordu, aksi takdirde “Anlamadım efendim” derseniz bir daha soruyu tekrarlamazdı. Bunu bildiğim için de kulağımın birini pürdikkat Erdal Bey konuşurken ona verirdim.
“Sen gerimden gelirsen ben gitmiyorum”
Biraz sonra otomobillere binmek üzere ormandan aşağı yürüyorduk, yol yoktu. Erdal Bey ayağındaki o galoş tipi ayakka- bılarla yürümekte zorluk çekiyordu, ben de düşmesi esnasında yardımcı olayım diye çabucak gerisinden yürüyordum. Erdal Bey, ona çok yakın yürüdüğümün farkında olunca, “Niye bana bu kadar yakın yürüyorsun sen ardımdan gelirsen ben gitmi- yorum!” dedi ve orada bir yere çıktı oturdu. Bana, “Sen git, ben gelirim” dedi. Ben de, “Peki efendim” dedim otomobillerin yanına indim. Arkadan Erdal Bey de geldiler, araçlarımıza binip seyahatimize devam ettik.
Yılmaz Erdemir:
“Papa kapıda Erdal Bey’i karşıladı”
Vatikan’da da Papa’yı İsviçre polisleri koruyordu. Erdal İnönü’nün randevusu olduğu için güvenlik önlemi alın- mıştı. Araçlar Papa’nın makam ve ikamet binasının önünde Papa ile durdu. Ben çabucak kapıyı açtım, Erdal İnönü indi. İsviçre polisleri ile diğer büyükelçilikte görevli birtakım işçi de var alışılmış ki. Papa’nın makam odasının kapısına geldik ve apansız kapı içeriden açıldı ve Papa ansızın karşımıza çıktı. Şaşırmıştık… Papa kapıda Erdal Bey’i karşıladı, elini sıktı ve ayaküstü Fransızca referans konuşması yaptılar ve içeri girdiler.
Biz kapıda beklemeye başladık fakat İsviçre polisleri ve diğer Papa ile ilgili beşerler ortasında bir fısıldaşma vardı. Garip bir şekilde kulis oluştu ve ben de ne olup bittiğini çok merak ettim doğ- rusu… Elçilik görevlisine sormasını rica ettim. Onlar da, “Biz yıllardır burada görev yapıyoruz, Papa’nın hiçbir hükümdarı ya da imparatoru, rastgele bir devlet başkanını kapıda karşıladığını hiç görmedik. İlk sefer şahit olduk ve hayretler içindeyiz.” dediler. Bu konuşmanın akabinde onlar da bize Erdal İnönü’nün unvanını sordular.
“Kapıda birinci görünen tekrar Papa oldu”
Ben de, “Kendisi Türkiye Cumhuriyeti’nin Başbakan Yardımcısı” ve SHP Genel Başkanı” diye cevap verdim. Bu sefer onlar, “Hayır, hayır” dediler.
Ben bu sefer, “Türkiye Cumhuriyeti’nin 2 numaralı adamı, Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün oğlu” dedim. Adamlar hiç oralı olmadı ve yeniden “Hayır, hayır” dediler. Ben, “Fizik Profesörü, dünya fiziğine katkı yapmış bir bilim insanı” dedim. Hepsi birlikte, “Okey okeyy” dediler.
Orada anladım ki bir dini başkan bile önceliği mistik ve dini bahislere değil, bilime veriyordu. Bilim insanına hürmet gösteriyordu. Görüşme bitti, kapı açıldı kapıda birinci görünen tekrar Papa oldu. Erdal Bey’i çok içten bir jestle yolcu etti. Erdal Bey, görüşmeden şad olmuş görünüyordu.
Erdal İnönü’nün bilimsel çalışmaları hakkında hangi bilgilere yer verdiniz?
Kızkardeşi Özden İnönü:
“Erdal abim daima ideolojiye meraklıydı ancak sonra Quantum fiziği ortaya çıkınca her ikisini de ideoloji ile fiziği birleştirmeyi düşündüğü için, fizik ve matematik okumak istedi. Babam onu da külliyen kendi kararına bıraktı.
Erdal abim güzel sanatlara, arkeolojiye çok meraklıydı. Dağcılık severdi, dağlara tırmanmaktan hoşlanırdı. “Dağın doruğunda kendinizi yalnız hissediyorsunuz, dünyayı bambaşka bir yerden görüyorsunuz” diye bize anlatıyordu.
Eşi Sevinç İnönü :
Sabancı Üniversitesi’nde ders veriyordu ve eski yayın yapmış bilim adamlarına ilişkin, hayatlarıyla ilgili bir derleme yaptı. Zati iki cildi basıldı maalesef eksik var, Jeoloji basıldı bir de Astrofizik. Fizik, Matematikle ilgili. Matematik hiç yapılmamış. Fizik ile ilgili daha önce Orta Doğu’da yayınlanmış. Ancak sonra daha geniş kapsamlı yaptı, güncelleştirdi. 80’li yılların, 90’lı yılların sonuna kadar getirdi, sanırım. İşte onların hepsi Temel Bilimler’de 6 kısım var. Fizik, Matematik, Kimya, Astrofizik, Biyoloji vs. 6 kısım da cilt halinde basılacaktı. Onu vasiyet etti hatta Erdal. İstanbul Kültür Üniversitesi Dekanı Dursun Koçer idi o tarihte, Erdal’ın rahatsızlandığı dö- nemde. Daha sonra Dursun Koçer Rektör oldu. Kısa bir dönemdi. Çok müstesna bir insandır. Basılacaktı aslında. Lakin Matematik de güncelleştirme falan yapılmamış hiç.
“Tamamlansın diye vasiyet etti”
Hep söylüyorum, Sabancı’ya yolladım ben Erdal’ın bütün arşivini, en azından orada bir düzenleme yapsınlar diye lakin bana hepsini olduğu üzere iade ettiler maalesef. Kitaplardan beğendiklerini aldılar, kendilerinde eksik olanı, gerisini iade ettiler. Çok kızmıştım, üstelik hepsi de arkadaşımız. Kim yapacak bunu birilerinin yapması lazım. Bir tertiple düzenleme ile halledilebilir. Erdal, “Tamamlansın diye vasiyet etti” onu yapmam şart. Hâlâ onun eksikliğini yaşıyorum fakat ne yapayım.
TÜBA’nın başkanı değişti, bana telefon etti lakin sonu gelmedi. İkinci cilt de basıldı orada kaldı. Matematiğin güncelleştirilmesi gerekli, onu da o mevzuda ihtisas sahibi birilerinin yapması lazım.