soL Haber muharriri Asaf İtimat Aksel, bugünkü yazısında Altın Koza Sinema Festivali’nde ödül alan Burak Çevik’in “Bahçelievler Katliamı”nı anlattığı Hiçbir Şey Yerinde Değil sinemasını ele aldı.
Aksel, sineması değerlendirirken Bora Ayanoğlu, 1969 yılında bestelediği ve Alpay’ın sesi ile hafızalara kazınan “Fabrika Kızı” müziği ile karşılaştırdı. Aksel, Fabrika Kızı müziği ile ilgili, “Parçanın “sosyalizm temalı” olduğunu söz ederse de, daha o vakitten lisana getirildiği üzere, ‘fabrika kızı’nın aslında en olumlu tarafına, işgücü olarak üretimde yer almasına, emeğin yoruculuğu ve hayat kısıtlayıcılığı üzerinden hayıflanıp, kendi meskeninde yün örerek, içmeyen bir kocayla memnun yaşaması gerektiği önermesine varır ki, elde kalan, üretim bağlarından, sömürüden azade, çalışmak zorunda kalmış bayan emekçilere üzülen, güzel niyetli ancak bayanı özgürleştirmeyen, üretimden koparıp meskende yol gözleyen bir pozisyona çeken hissiyattır.
FABRİKA KIZI İLKTİ
Ancak, bütün bu haklı olarak çokça lisana getirilmiş ve getirilecek tenkitlere rağmen, ‘Fabrika Kızı’, gerek 15-16 Haziran’da oynadığı rol, gerek işçi bayanın bir ‘pop’ modülde kahraman olarak toplumsal dikkat uyandırması, genelde bu müzik akımının, özelde ‘güllü bülbüllü’ olarak tanımlanan dönemsel temaların dışına çıkarak bir şok tesiri yaratması, peşi sıra gelecek misal kesimlerin önünü açmasıyla, bizim haznemizde yer alır.” değerlendirmesini yaptı.
‘BİR BEŞERLE BİR KATİLİ AYIRAN HUDUT NEDİR?’
Filmi, Burak Çevik’in T24’en Hazal Özvarış’a verdiği röportaj üzerinden eleştiren Aksel, “Röportajın yayın mecrası netameliydi fakat, husus meraklandırıcıydı. Ta ki, direktörün ‘filmin teması politik lakin, bu bir siyasi sinema diye düşünmedim, insanı manaya üzerine bir film’ dediği daha girizgâh kısma kadar. ‘Benim peşinde olduğum soru, bir insanın inandığı şey uğruna bir insanı öldürmesi ve bir insanın inandığı şey uğruna ölmesi sorunu. Bu biraz kendime dönüp bakmakla da alakalı. Her filmimle birlikte kendime dönüp baktığımda şunu fark ediyorum: Hayatta hiçbir şeye dair bu türlü bir adanmışlık hissetmiyorum, bu derece bir inanmışlığa sahip değilim. Bu da sıkıntıyı insanın anlamadığım bir tarafıyla ilgili hale geliyor: Bir beşerle bir katili ayıran hudut nedir?’
‘İNSANI ÖLDÜRMENİN ADANMIŞLIKLA BAĞI NEDİR?’
‘İnsanı anlamak’ kıymetli bir tema kuşkusuz. Bir öbür insanı öldürebilmenin adanmışlıkla bağı nedir de önemli bir soru. Denilebilir ki, sinema vizyona bir girsin de bakalım nasıl işlemiş bu ‘sorunsal’ları… Girdiğinde de bakarız tabii…
Belki röportajdaki tabirler soru işaretleri doğursa da, yeniden de öldürülen gençlere bir hürmet duruşu uygun niyeti de taşıyor olabilirdi, değil mi?” sözlerini kullandı.
‘İYİ NİYET’ KONUSU
Aksel yazısının devamında “Fabrika Kızı’ndan Tomris Giritlioğlu izi taşıyan dizilere hâkim olan güzel niyet, içerikteki sıkıntılara rağmen değerliydi ve fonksiyoneldi konusu oradan türedi. Ancak tıpkı cevabı, daha ortada olmasa da, bu sinema için veremeyeceğimiz açık. Bu kıymetli mi? ‘İyi niyetli’ler dahil, tarihimizin, düşenlerin, yitirdiklerimizin bir uğursuz prizmada kırılarak yansıtılmasıyla karardığı birçok örnekten biri daha deyip geçemez miyiz?” dedi.
Türkiye Halk Temsilcileri Meclisi’nin NATO’ya karşı İstanbul’dan İncirlik Üssü’ne yürüyüşünü hatırlatan Aksel, “İncirlik’te kürsü kurulan, tıpkı vakitte benim bir daha yaşlandığım gün olmasaydı, tahminen. Lakin artık yetti!” tabirlerini kullandı.
‘İNSANI ANLAMAYA’ KATLİAM SORUMLUSU HALUK KIRICI’DAN BAŞLAMAK
Burak Kılıç’ın “insanı anlamaya” bu katliamın baş sorumlularından Haluk Kırcı’yla başladığını kaydeden Aksel yazısında şu sözlere yer verdi:
“Burak Çevik, kendisini dinlemiş. ‘Bir insan kendini nasıl gerekçelendirebilir’i görmüş ve kullanmış. Ha, çeşitli sol fraksiyonlardan birkaç isimle ve Alpaslan Türkeş’in bir yakınıyla da istişareleri olmuş. Veee, Tanıl Bora da senaryo danışmanıymış…
‘YÖNETMENE NAZARAN, KIRICI İLE YEDİ GENÇ BİRBİRİNE DÖNÜŞEBİLİR’
Yönetmene nazaran ‘adanmışlık’, insanı katile dönüştürebilen bir lanetlenmişlik haliyken, bize nazaran, Kırcı ile yedi genç sonraki sabah birbirine dönüşebilirdi tezindeki ‘kötü niyet’ liberal bakışla lanetlenmişliktir.
Ölümlerin rastgeleliğiyle, kahramanlaştırılmalara karşı koyanlar, kendilerini değişime bırakan pişmanlar görmüş. ‘Bir şeyi hatırlamakla hayatlarına devam etme konusunda bir korelasyon var. Mesela görüştüğüm solcuların birçoklarının WhatsApp fotoğrafında kederli yüzler vardı, sağcılarsa kedileri köpekleriyle memnun bir biçimde sayfiyede gülümsüyorlardı’…
Bunları ‘araştırırken’, devlete hiç rastlamamış direktör. Yani politik ama kurulu tertibin dahli olmayan bir çatışma ortamı. Her an katil olacak ‘adanmış’ların, insan muamması olarak dövüşmesi.
RÖPORTAJI YAPANIN POLİTİK DÜZLEM ÇABASI
Mecrasına karşın, röportajı yapanın, röportaj yapılanı bir politik düzlem sorgusuna çekmeye çalışması değişikti. Başaramaması ise hiç değildi. Sonuçta çok somut bir olayı işlese de, bu bir kurmacaydı! “Doküdrama” olarak bakılamayacağından, her şey yer almazdı ve direktör 7 Ekim 1978 gecesini istediği üzere süzgeçten geçirebilir, tekrar kurabilirdi. Ölen ve öldürenlerin sayısı, cinayet sistemleri bile kendi versiyonu olacaktı.
Filmin ismi,’Hiçbir Şey Yerinde Değil’, okuduğu bir kitaptaki, yerinden sürülmüş bir insanın tekrar mahallesine döndüğünde söylediği kelamdan etkilenilerek konulmuş. Belleğinde canlı olan her şey orada ancak yerinde değil… Direktör “dolaylı bir isim” diyor lakin, belirli ki ne belleğimizdeki her şeyi bulacağız, ne de olanlar yerinde olacak… Zira izleyeceğimiz şey, direktörün kendine ürettiği bir bellek…
Denilebilir ki, sinema vizyona bir girsin de bakalım… Bakarız…
‘ÖĞRENCİLERE SAYGISIZLIK’
En küçük bir pişmanlığı olmayan, kahramanlaştırılan, ‘katliama değil cezalandırmaya gittik’ arsızlığındaki Haluk Kırcı’nın, reisleri Çatlı’ların, Yazıcıoğlu’ların bugün etkin siyasettekilerin ‘adanmış insan’lık problemlerini, silahsız bir konutta alçakça katledilen lakin direktöre sorarsanız ‘her an Kırcı olabilecek’ öğrenciler üzerinden keşfe çıkma saygısızlığı mı, nahoşluğu mi, ne diyelim?
Bilmem, lakin bir fotoğrafla duygulanarak yapılan ‘Fabrika Kızı’nın, hakikaten sosyalizm temalıları, yakın tarihimizin istikrar aramasız, çekincesiz transferleri bizden gelmeliydi, O yedi gencin kıssası bu türlü bir niteliksiz eliyle Türk sinemasının bir katliamı ele alan birinci sineması değil, faşist cinayet şebekeleri ile sermaye tertibinin cürüm iştirakinin belgeseli olmalıydı.
Maceramız üzerindeki bu uğursuz hâkimiyet son bulmalıydı, İncirlik’teki kürsü bunu hak ediyordu. Çok uzaklardan geliyorduk biz…”
BAHÇELİEVLER KATLİAMI OLAYI NEDİR?
9 Ekim 1978 tarihinde meydana gelen olayda 7 Türkiye Personel Parti’li öğrenci Ankara’nın Bahçelievler semtindeki konutları basılarak öldürüldü. Bahçelievler Katliamı davasından yargılanan, Haluk Kırcı, Ünal Osmanağaoğlu, Bünyamin Adanalı, 7’şer kere mevt cezasına mahkûm edilmişler, mevt cezalarının kaldırılması üzerine bu cezaları ağırlaştırılmış ömür uzunluğu mahpusa çevrilmişti. AİHM’nin 2009 yılında verdiği ihlal kararının akabinde yargılamanın yenilenmesi kararı alındı.