Uygarlığın can suyu: Şarap

Baykal Başdemir*

Başlamadan belirtmek gerekir ki; bir arkeoloğun şarapla ilgili yazısında uzun uzun bahsetmesi beklenen hususları bu metinde okuma talihiniz olmayacak. Şayet şarapla ilgili buluntu yerleri, üzüm çekirdekleri, atölyeler, amforalar, tarihlendirmeler, antik metinler, mitler, tahliller, ekonomik çıkarımlar üzere hususlarda ayrıntılı bilgi almak istiyorsanız geniş bir literatür var emrinizde. Lakin bu yazı o literatürün bir modülü değil. Aşağıdaki yazıyla uygarlığın damarlarında şarap denen bir can suyunun gezdiğini vurgulamayı umdum. Biraz da merak uyandırmayı…

İNSANIN YOLCULUĞU

İnsanın bugüne nasıl geldiğini belirleyen en baskın -büyük ihtimalle de tek etken, tabiattır. Tabiatın yani cihandaki tüm canlı ve cansız varlıkların ortasında kendi biyolojik varlığımızı sürdürebilmek için çırpınışlarımız bizi biz yaptı. Vakte ve dünyaya yayılmış insan kültürleri ve uygarlıklarının aslında yalnızca tabiat ile kurduğumuz bağın farklı biçimleri oluğunu söylemek mümkün. İnsanın tabiatla olan bu bağını betimlerken “doğaya karşı gayret etme”, “doğadan faydalanma”, “doğayı tahrip etme”, “doğayla uyumlu yaşama” üzere tabiat ve insanı birbirinden farklı tutan kelamlar kullanıldığını görürüz. Halbuki insan ve tabiat ortasında bu türlü bir ikilik yoktur. Zihnimizin prangalarından kurtularak insanlığa biraz dışardan bakmayı başarırsak, insanın devasa cihan içinde çırpınan bir zerre olduğunu görürüz. O zerreyi bugünlere ulaştıran kendince uzun ve tantanalı seyahatten geriye kalan izleri okuyup insanlığın “gerçek” hikayesini anlatmak ise arkeologların işidir.

YOLCULUĞUN ÖYKÜSÜ

Biz arkeologların anlamaya ve anlatmaya çalıştığı insanlık hikayesinin en heyecanlı, en göz alıcı, en enteresan sahnelerinin kahramanlık destanları, büyük savaşlar ve unutulmaz aşklar olduğu sanılır. Ancak aslında hikayenin öylesi değerli sahnelerinin birçok karın doyurma eforundan oluşmakta ya da bir sofra başında geçmektedir. Yeme ve içme gereksinimlerimiz, zorunluluklarımız ve şartlarımız; kültürlerimizi ve uygarlıklarımızı “kurarken” bizi yönlendiren doğal etkenler ortasında en güçlülerinden. Biyolojik mecburilik yanında, insan kültürleri ve uygarlıklarının ekonomik temelleri de asıl olarak yeme ve içme üzerine konseyidir. Uygarlık tarihi, bir manada yeme ve içme tarihidir. Yeme ve içme açısından tüketebildiklerimiz, tüketemediklerimiz ve tüketim biçimlerimiz sebebiyle “böyle” olduk. Yani ne yersek, ne yediysek oyuz!

İnsanlığın hikayesini özetlediğimizde aslında yeme ve içme aşamalarımızı sıraladığımızı vurgulamakta fayda var. Avcılık ve toplayıcılık, hikayenin çok uzun giriş kısmını oluşturur. İnsanların yediklerini ve içtiklerini “avladığı ve topladığı” Paleolitik Çağ, birebir vakitte insanın biyolojik yapısının oluştuğu ve toplumsal yapısının temellerinin atıldığı devirdir. O vakitten beri iki ayak üzerinde duruyor, alet kullanıyor, toplu halde yaşıyor ve iş kısmı yapıyoruz. Neredeyse büsbütün yeme ve içme ile ilgili özelliklerimiz bunlar.

Avcılık ve toplayıcılığın akabinde görece çok çok yakın bir vakitte, artık insanın yiyecek ve içeceklerini ürettiği kısmı başlıyor hikayenin: Neolitik devir. Yani yeni besin kaynakları, tarım ve hayvancılık, besinin depolanması, toplumsal katmanlar, yiyecek deposu tapınaklar, devlete giden yol, ekmeğin kutsallığı ve “ekmek hengamesi.” Hikayenin devamında denizaşırı yiyecek tüccarı imparatorluklar, kıtaları aşan bir tarım tertibi, sanayi ihtilali, artık konutta kurulmayan turşular, obezlerin yanı başında açlıktan ölenler, toplumsal medyada pazar kahvaltısı keyfi fotoğrafları… Özcesi besinlerimiz, bizim hikayemizin baş karakterlerinden.

UYGARLIĞIN DAMARLARINDA

Besin denince öncelikle aklımıza yiyecekler gelir. Bir karbonhidrat kaynağı bulup depolayabilmiş kültürlerin, karmaşık ve büyük toplumlar kurabildikleri ve uygarlaştıkları tarafında bir genellememiz vardır. Buğday, pirinç, mısır, darı, manyok, taro, patates ve öbürleri dünyadaki çeşitli insan topluluklarının temel direğidir. Gereğince olduğunda uygarlıklar kurulur. Uygarlıkları temel karbonhidrat kaynaklarına nazaran tanımlamak ve sınıflamak da alışkanlığımızdır. Ancak çiğnenip yutulabilen besinlerin dışında bir de yudumlanabilen besinlerimiz var. Su başta olmak üzere içeceklerimiz de insan beslenmesinin bir modülü. Herkesin bildiği üzere “uygarlıklar su kaynaklarının yanında kurulmuştur”. Mavi gezegenimizde su olmadan hayat olmaz. Su, öncelikle içmek için gereklidir. Lakin yalnızca içmek için değildir şüphesiz. Uygarlıklar için fonksiyonu çoktur: tarım, paklık, ulaşım, güç, ritüel, sembol, ses, süs… Suyla ilgili mimari yapılar, uygarlıkların simgesi olmuştur: Mezopotamya’nın su kanalları, Roma’nın su kemerleri, El-hamra Sarayı, Hoover Barajı…

Yaşamak için su içmek zorundayız ancak su hiç güç vermeyen bir içecek. Birebir vakitte su içmek epey tehlikeli bir uğraş olmuş. Çağdaş vakitler öncesinde içinde bir şey yüzmeyen ve kokmayan su, ekseriyetle içmek için gereğince pak sayılıyordu. Bu sebeple cetlerimiz, içtikleri sudan hastalanan hatta ölen pek çok insan gördü. Cinsimizin içme suyunu elde etmek, taşımak, biriktirmek, süzmek, temizlemek için yaptıkları saymakla bitmez. Ama meraklı, gözlemci, deneyci, çıkarcı, yaratıcı cetlerimiz yalnızca suyla yetinemezdi. Sudan diğer sıvıları keşfetmekte ve icat etmekte gecikmediler. Sudan daha besleyici, su kadar hasta etmeyen, bir de meşhur organımız beyne oyunlar eden sıvılar…

KÖPÜREN BESİNLER

Bulduğu pek çok objeyi ağzına atıp yemeyi denemiş -bu yolda kurbanlar vermiş- beşerler; tüm duyularıyla sınaya sınaya sonunda daha kolay sindirilen, daha besleyici ve yiyeni hasta etmeyen, öldürmeyen seçeneklerin hangileri olduğunu öğrendiler. Ayrıyeten besinlerin muhakkak şartlar altındaki değişimlerini de uzun mühlet deneyimlediler. Kuruyan yiyeceğin daha uzun dayandığını, birtakım yiyeceklerin suda yumuşadığını ve ateşte pişen et ile zerzevatın daha yenilesi olduğunu bir defa kavrayan insanların artık yiyeceklerini işlemek için onlara taşla vurmaktan fazlasını yapmaya başlamaları kaçınılmazdı.

Doğada deneyim edilebilen tahminen de en sıra dışı besin, fermente olmuş (mayalanmış) meyve olmalı. Alışılagelmiş meyvenin formu, rengi, dokusu, kokusu ve tadı; fermantasyon sonucunda değişiyor. Köpüren, hafif kokan, biraz itici bir hal alıyor. Fakat bu fermente meyve, tıpkı vakitte çok besleyici. Fermente olmuş meyveleri -ve çiçek nektarlarını- yiyen pek çok hayvan var. Böcekler, kuşlar, yarasalar ve öteki memeliler… Hatta Güney Asya’da yaşayan sivri sincapçık, fermente nektarı beslenmesinin ana ögelerinden biri haline getirecek bir metabolizmaya, çok güçlü bir alkol toleransına sahip. Başka hayvanlardan eksiği -ve fazlası- olmayan insan da geçmişinin pek çok noktasında fermente olmuş meyvelerle karşılaştı şüphesiz. Ve o meyveleri yedi de… Akabinde fermente besinleri üretmeye giden bir yola girdi.

Mantarlar ve bakteriler sayesinde besinlerimizi işlediğimiz fermantasyon, tahminen de tabiatla birinci ve en büyük iş birliğimiz. Fermantasyonu sağlayan mantar ve bakteriler “evcilleştirdiğimiz” birinci canlılar bile olabilir. Avcı-toplayıcı insanların temel -tatlı- şeker kaynakları, meyve ve bal. Meyve yahut suyla seyrelmiş bal, fermente olduğunu birinci gördüğümüz ve akabinde fermente etmeye başladığımız besinler olmalı. Akabinde nişastalı besinler, et, balık, süt, zerzevat. Ne bulduysak fermente etmişiz. Fermantasyon yoluyla ortaya çıkan asitli ve alkollü ortam sayesinde besinlerimiz daha pak olmuş ve daha uzun müddet dayanmış. Ayrıyeten pek çok besinin daha besleyici, sindirimi daha kolay ve daha lezzetli olmasını sağlamışız. Pamuk üzere kabarmış bir somun ekmek, yanında bir kesim peynir, lezzetli birkaç dilim sucuk, kütür kütür turşu ve tercihinize nazaran bir bardak ayran, bira ya da şarap. İşte fermantasyon sayesinde mümkün olan bir menü…

NİHAYET KARŞIMIZDA: ŞARAP

Şekeri -ve bitkilerin şekeri depolamak için ürettiği depo polisakkariti nişastayı- fermente etmeyi dünyanın farklı yer ve vakitlerinde birden fazla sefer öğrendi insan. Akabinde, sayısız besinin üretiminde kullandı. Bu besinlerin bir kısmı da alkollü içecekler. Yani içinde suyun yanında alkol ve öbür birtakım unsurları içeren içecekler. Alkollü içeceklerden bira ve şarap, “bizim coğrafyamızın” temel ve kadim iki içkisi. Mezopotamya ve Akdeniz uygarlıklarının damarlarındaki can suyu. Sümerlere nazaran, yabani insan Enkidu ekmek yiyip -yedi maşrapa- bira içtikten sonra uygar insan olmuş. Şüphesiz insanlığın uzun geçmişindeki ve insanın yayıldığı geniş coğrafyadaki bira ve şaraptan bahsederken, günümüzdekilerden farklı içkileri de bu tabirlerin altına dâhil etmemiz gerekiyor. Çok kaba bir genellemeyle nişastalı besinlerin fermantasyonu sonucu üretilen içkilere bira, şekerli besinlerin fermantasyonu sonucu üretilen içkilere ise şarap diyoruz. İnsanlığın uzun hikayesini incelerken, “sadece üzümden üretilen içkilere şarap denebileceği” üzere savları yahut “pirinç şarabı” üzere istisnaları -not ettikten sonra- bir kenara bırakmamız gerekiyor.

Hayat ve uygarlık için vazgeçilmez olan su, tekrar de yukarda belirtilen dezavantajlara sahip bir içecek. Alkollü içeceklerin ise tek başına içilen suya nazaran kimi avantajları var. Fermantasyon sonucu ortaya çıkan alkol, asit ve karbondioksit; içkileri -antiseptik olmasa bile en azından- aseptik hale getirmekte. Yani içkiler, mikropları öldürmek için kullanabileceğimiz kadar güçlü olmasa da en azından mikroptan arınmış sıvılar. Pak içme suyu tesisatlarına kavuştuğumuz çağdaş vakitlere kadar çok sayıda doktorun su yerine bira ya da şarap içmeyi salık vermiş olması tam da bu sebepten kaynaklanıyor. Suyla değil şarapla yıkanmış yaraların daha başarılı güzelleştiği de Antik Çağ’a ilişkin bir bilgi. Beşerler şimdi mikropları bilmese de deneyim sayesinde neyin pak, neyin pis olduğunu ayırabilmiş.

Elbette şarabın susuzluğu giderme gücü, suyunki kadar değil. Hatta bilhassa içeriğindeki alkolün idrar söktürücü tesiri sebebiyle tek başına içilen şarabın susuzluğa yol açtığı bir gerçek. Fakat eski insanların genelde yüksek alkol içeriğine sahip şaraplar üretemediği unutulmamalı (eski biralar da biraz bozaya yakın olmalı). Üstelik dudaklarından kadehi eksik etmeyen Antik Hellenlerin ve Romalıların şarabı sulandırarak içtiğini de akıldan çıkarmamalıyız. Günümüzde yaklaşık teğe bir su ve şarap oranı, şarabın idrar söktürücü tesirinin üstesinden gelmeye yetiyor. Şarabı sulandırarak içmek, sabahtan içmeye başlayan antik insanın gününü sızmadan tamamlamasına da yarıyor. Hem de içme suyuna katılan şarap sayesinde o suyun daha pak hale gelmesi sağlanıyor.

Sudan daha “temiz” içecekler olmalarının yanında şarap ve biranın o devrin pek çok yiyeceğinden daha yüksek kalorili ve daha besleyici olması da bir öteki avantaj. Ayrıyeten -bira üretiminde de kullanılan- tahılları uzun müddet depolayabilmek mümkün olsa bile eski vakitler için muazzam bir güç kaynağı olan şekerli ve sulu meyveleri uzun mühlet bozulmadan saklamak pek güç. Çağdaş teknikler gelişmeden evvel meyveleri kurutmak yahut şaraba dönüştürmek en sık kullanılan usuller. Lakin elimizde şarap yerine yalnızca kuru meyveler varsa tekrar bir içeceğe muhtaçlık duyacağımız ve en başa döneceğimiz de bir gerçek. Yani şarap başlı başına bir tahlil olmuş.

Temiz bir halde susuzluğu giderebilen, besleyici ve güç verici, üstüne üstlük depolanabilen besinler olan şarap ve bira dâhil içkilerin antik uygarlıklar için vazgeçilemez eserler olması çok doğal. Lakin bu eserlerin bir öbür özelliği var ki, bizim çağdaş zihnimizde öteki tüm özelliklerini bastırmış durumda. Alkol, günümüzde en yaygın kullanılan psikoaktif unsurlardan. İnsanların algılarını, şuurlarını, hislerini değiştirme özelliğine sahip alkol; eski insanları güçlü halde etkilemiş olmalı. İçkinin toplumsal bir fonksiyonu var. Bu sebeple şarap bir toplumsallaşma aracı olarak da kullanılmış ve kullanılmaya devam ediyor. Ancak beşerler psikoaktif hususlara dünyevi toplumsal fonksiyonlar dışında daha “ruhani” fonksiyonlar de yüklemiş. İnsanlık, uzun geçmişi boyunca her fırsatta zihnini değiştirmeye, dünyayı algılayışını çeşitlendirmeye çalışmış. Uyarıcı, uyuşturucu ve halüsinojenik hususlara erişebilmek için sayısız bitkinin, mantarın ve hayvanın çeşit çeşit kullanımını bulmuş (ayrıca danstan oruca farklı usuller kullanmış). Bu sayede maddi dünyadan çok faklı bir kozmosu görmüş. Bu tuhaf algılar ve sıra dışı deneyimler pek çok inanç, ritüel ve dine yol göstermiş. Birtakım dinlerde muhakkak psikoaktif hususlar kutsal sayılırken, birtakım dinlerde ise muhakkak psikoaktif unsurlara özel yasakların olmasının sebebi de aslında bu unsurların insanlık üstündeki derin tesirini göstermekte.

İçkiler hem besin hem de psikoaktif husus olarak biyolojik, manevî, toplumsal fonksiyonlar görmüş. Bunun yanında ağrı kesmek, sindirime yardımcı olmak -ve daha yakın tarihte öğrendiğimiz üzere makul ölçüde şarabın kalp-damar sistemine faydası- üzere tıbbi kimi fonksiyonlara de sahip (sağlığa ziyanları da var elbette)… Bu sebeplerle içkiler birebir vakitte değerli birer zenginlik kaynağı, değişim aracı ve ticari mal. Sonuç olarak insanlık hayatta kalabilmek ve günümüze uzanan toplum yapılarını oluşturmak için bol ölçüde içki -ve öbür psikoaktif maddeleri- kullanmış.

ŞARABIN TARİHİ

Arkeologlar -ve arkeoloji haberlerine ilgi gösterenler- nedense “en”lere meraklıdır. En sevdikleri en ise “en eski”dir. O yüzden peşinen söylemekte yarar var: bira ve şarabın hangisinin en eski olduğunu hiçbir vakit tam olarak öğrenemeyeceğiz. Lakin fermente meyveler tabiatta zati bulunduğundan ve direkt şekerin fermantasyonu -nişastanın fermantasyonuna göre- daha kolay bir süreç olduğundan şarabın bir cins ceddinin en erken içki olduğu tezi daha akla yatkın görünüyor. Kuşkusuz ki çağdaş standartların çok uzağına düşen bu birinci “şarap”, üzüm dışındaki bir meyveden -veya baldan- üretilmiş olabilir. Hatta bu şarap, insan dahli olmadan fermente olmuş meyvelerden elde edilmiş olmalı. Eski insanın tatlı ve besleyici meyveyi yalnızca bir kısmı mayalandı diye elinin zıddıyla itmiş olması mümkün değil. Elbette insan karbonhidrata karşı iştahını yalnızca şekere yönlendirmemiş. Tarım ihtilali denen eşik aşılıp buğday tarlaları ufka uzanmadan evvel bile nişasta açısından güçlü besinler yediğimiz biliniyor. Nişastalı kökler, yabani tahıllar ve yabani baklagiller; tarım ihtilalinden çok evvel diyetimizde yerlerini almıştı. Münasebetiyle nişastayı mayalayıp biranın atalarını üretmemiz de bir ihtimal tarım ihtilalinden ve yerleşik hayata geçişten evvel olabilir. O geçiş etabından bahsetmişken: Göbeklitepe’de bulunan büyük taş teknelerin/havuzların içindeki kalsiyum oksalat kalıntıları, bira üretimine ispat olarak yorumlanmakta. Yani “dünyanın en eski tapınağı” tıpkı vakitte “dünyanın en eski birahanesi” olmalı. (Fırsattan istifade paylaşılan çok şahsi bir görüş: gönlüm isterdi ki “en eski” takıntımızı ve “tarihi baştan yazma” merakımızı bir kenara bırakıp bir şeyleri yarıştırmadan bilimsel bilgi üretebilseydik.) Biranın ataları konusunda bilgilerimiz giderek artıyor. Lakin uzun müddettir kesin olarak biliyoruz ki mayalı ekmek üretimiyle bira üretimi iki kardeş, anneleri de büyük ihtimalle tahıl lapası. Hatta ekmeğin birinci başta bira hammaddesi olarak üretildiği istikametinde görüşler bile bulunuyor. Lakin tekrar vurgulayayım, avcı-toplayıcıların daha kolay -ve olasılıkla daha önce- buldukları içki, tabiatta fermente olmuş meyvelerden ibaret şarap olmalı. Yani dünyanın asıl “en eski tapınakları” sayılabilecek -mağara sanatı barındıran- mağaralarda şarap içilmiş olma ihtimali var. Ne olursa olsun şunu söyleyebiliriz: hem şarap hem bira pek kadim birer gelenek. Lakin şarap güya biraz daha kadim üzere.

ŞARABIN ARKEOLOJİK KANITLARI

Şarabın geçmişinin çok eski olduğu söylenebilirse de arkeolojik delilleri nispeten daha yakın vakitlere ilişkin. Daha yakın vakitler derken tekrar de son binlerce yıldan bahsediyoruz aslında. Lakin insan ve ataları yüz binlerce (milyonlarca!) yıl avcı-toplayıcı olarak yaşadı ve insanın geçmişi kelam hususuysa üç beş bin yılın lafı olmaz, beş on bin yıl bile aslında “daha dün”. Nasıl ki insanın ataları ve uzun bir geçmişi var, başka canlıların da ataları ve geçmişleri var. Şarabın en meşhur hammaddesi olan üzümün (asmanın) atası olan ve kimileri hala ömürlerini sürdüren yabani asma cinsleri, Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya’da yayılmış. Yanından geçen avcı-toplayıcılar, üzümleri koparıp ağızlarına atmayı aksatmamış olmalı. Kestirim edebileceğiniz üzere o periyotta insanların üzümü yediğini, hele hele üzümden şarap yaptığını gösterecek delilleri elde etmek pek kolay değil. Fakat yerleşik hayata geçilmesiyle birlikte, insanların hayat alanlarında üzüme ilişkin kalıntılar görülmeye başlıyor. En çok da üzüm çekirdekleri… Üstüne basarak belirtmek gerekir, bu “en eski” üzüm kalıntıları şimdi kültüre alınmamış (yani hala yabani) asmalara ilişkin. Asmanın kültüre alınmasının (tarımının yapılmasının) ise en azından günümüzden 8 bin-7 bin yıl evvel Gürcistan’ın bulunduğu Güney Kafkasya’da, Gürcistan dolaylarında olduğu anlaşılıyor. Akabinde asma tarımı etrafa yayılmış.

Çekirdeğini bulduğumuz her yabani üzüm yahut kültür üzümünün şaraba dönüştürülmemiş olması mümkün. Ancak üzümün içindeki besin ve enerjiyi uzun müddet saklamak için fermente etmek en tesirli prosedürlerden. Hasebiyle tarihöncesi yerlerde küplerin tabanındaki toplu üzüm çekirdekleri üzere üzümün depolandığına dair bulgular, orada şarap üretilmiş olduğunun işareti sayılıyor. Kapların tabanında birikmiş tartarik asit ve potasyum bitartarat üzere şaraba yönelik daha besbelli deliller da bulunmakta. Ancak şarap üretimi üzerine yorum yaparken dar görüşlü bir kolaycılığa kaçmamak için üzüm dışında meyvelerden ve baldan da şarap yapılmış olabileceğini ve üzüm dışında da tartarik asit içeren meyveler olduğunu akıldan çıkarmamak gerekli.

Avrasya’nın bu tarafında günümüzden yaklaşık 12000 yıl evvel -yabani- üzümden şarap üretilmekte olduğunun ispatları elimizde. Daha erken devirlerde şarap üretildiği ise şimdi kanıtlanabilmiş değil. Diyarbakır’daki Körtiktepe, Akeramik (Çanak Çömleksiz) Neolitik periyoda ilişkin, günümüzden ortalama 12 bin yıl evvel insanların yaşadığı bir yerleşim. Körtiktepe’de çok sayıda bulunan, hoş bezenmiş ve ritüeller için kırıkları da kullanılmış taş kapların ikisinin içinde olasılıkla yabani üzümden üretilmiş şaraba dair kalıntılar var. Asmanın büyük olasılıkla birinci sefer kültüre alındığı Gürcistan’da, günümüzden neredeyse 8000 yıl önceye tarihlenen ve üstlerinde üzüm kabartmaları olan kaplarda şarap izlerine rastlanmış. Gürcistan’daki bu buluntuların tarihi, asmanın kültüre alındığı tarihle de örtüşüyor. Gürcistan’ın bulunduğu Güney Kafkasya’nın komşusu Kuzeybatı İran’daki Hacı Firuz Tepe’de günümüzden 7400-7000 yıl önceye ilişkin şarap kalıntıları, 350 km güneydoğusundaki Godin Tepe’de günümüzden yaklaşık 5500 yıl öncesinin şarabına ilişkin deliller var. Yeniden Güney Kafkasya’daki Ermenistan’da keşfedilen günümüzden yaklaşık 6000 yıl önceye ilişkin bir şarap atölyesi, şimdilik bulabildiğimiz en eski şaraphane.

Şarap pek çok periyotta ve yerde birbirinden bağımsız olarak tekrar tekrar keşfedilmiş olmalı. Avrasya’nın doğusunda, Çin’de şimdilik bilinen en eski içkilerden birinin ispatları tespit edilmiş. Henan Eyaleti’nde ele geçen, günümüzden 9000 yıl önceye tarihlenen bir kabın cidarında pirinç, bal ve meyve karışımı bir içkinin kalıntıları var. Kullanılan meyve büyük olasılıkla alıç, tahminen üzüm ya da ikisi birden. Bu içkinin üretiminde hem nişastanın (pirinç) hem de direkt meyve ve baldaki şekerin fermente edildiği anlaşılıyor. Yani bir manada, bira ile şarabın karışımı bir içki kelam konusu.

SARAYLARDAN MEZARLARA

Depolanabilen değerli bir besin ve zihni etkileyen bir unsur olarak uygarlığın başlangıcındaki can suyu olmuş şarabın, hikayenin devamında oynadığı kimi sahneleri de listeleyelim isterseniz: Özel kaplarıyla ve ritüelleriyle şaraba ilişkin bariz bir “içki kültürünün” ortaya çıkması. Saraylardan yoksul konutlara, mezarlara kadar yayılmış şarap testileri. Elinde kadeh ve salkım taşıyan ilahlar. Bağbozumu ritüelleri. Vilayetle de sanatta şarap, asma yaprağı ve üzüm salkımı. Şarabın Akdeniz’deki stratejik denizaşırı ticaret malına dönüşmesi. Karadeniz’e, Ukrayna kurganlarına, İngiltere’ye, Hindistan’a ulaşan antik şarap amforaları. 2000 yıl öncesinin kitaplarında her ayrıntısıyla bağcılık ve şarapçılık dersleri. İsa’nın kanı, İslam’ın yasağı. Manastır mahzenleri. Arap ve Avrupalı simyacıların imbiklerinden süzülen alkol damlaları. Damıtılıp konsantre edildikten sonra fıçılara yüklenen “yanık şarap” brendinin -ve akabinde romun- okyanuslardaki yayılmacılıkta bayrağı şaraptan devralması. Atlantik’teki şeker, alkol ve köle ticareti. Yeni Dünya’dan gelip Avrupa şarapçılığını neredeyse yok edecek asma bitine karşı tekrar Yeni Dünya asmalarının yardıma koşması. Sanayileşmenin ayık personel sınıfı gereksinimi sonucu alkolün ayıplanması ve çay ile kahve molaları.

İnsanın bugün bildiğimiz insan olmasını sağlayan, besinlerle olan münasebetidir. Şarap dahil alkollü içecekler de insanlığın günümüze kadar ulaşabilmesini ve uygarlıklar kurabilmesini sağlayan değerli etkenlerdendir. Hülasa insanın hikayesini anlamak için biraz da içkilerin hikayesini bilmek gerekir. Şarapçı atalarımızın kurduğu uygarlığımızda üzüm üzere ezilmediğimiz günler yaşamamız dileğiyle…

*Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü

Bir yanıt yazın Yanıtı iptal et